Anemia w chorobach zapalnych jelit - przyczyny, objawy i leczenie

Niedokrwistość (anemia) to stężenie hemoglobiny (Hb, Hgb) poniżej 12 g/dl u kobiet i poniżej 13 g/dl u mężczyzn. Jest to najczęstsze powikłanie pozajelitowe NZJ - dotyczy nawet do 74% chorych. Leczenie anemii zależy od jej przyczyny.

Przyczyny

W NZJ bardzo często dochodzi do niedokrwistości z niedoboru żelaza - przyczyną jest jego upośledzone wchłanianie oraz utrata z krwią. Przede wszystkim należy więc dążyć do remisji i wygaszenia stanu zapalnego w jelicie za pomocą odpowiednich leków (np. mesalazyna, sterydy, leczenie biologiczne).

Niedokrwistość może również wynikać z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego (zaleca się wówczas ich suplementację) oraz z przyjmowania leków upośledzających czynność szpiku (np. azatiopryna, 6-merkaptopuryna, metotreksat).

Aby zdiagnozować przyczyny niedokrwistości warto wykonać badania:

• morfologia, zwłaszcza poziom erytrocytów (czerwonych krwinek)
• hemoglobina (Hb, Hgb)
• żelazo
• ferrytyna
• transferyna
• hematokryt
• poziom witaminy B12
• poziom kwasu foliowego

Objawy

Objawy anemii to zazwyczaj:

• osłabienie i zmęczenie
• zaburzenia koncentracji
• zawroty i bóle głowy
• uczucie duszności
• przyśpieszony i/lub nieregularny rytm serca
• bladość skóry i błon śluzowych
• łamliwość włosów i paznokci
• problemy ze snem
• spadek libido

Leczenie farmakologiczne

Wielu chorych nie toleruje preparatów żelaza podawanych doustnie, zwłaszcza tabletek (np. Tardyferon, Hemofer, Sorbifer). Wielokrotnie powodują one bóle brzucha, zaparcia, biegunki czy nudności.

Często polecane przez gastroenterologów oraz samych chorych są:

• Feroplex - lek na receptę, można go pić bezpośrednio z fiolki lub po rozpuszczeniu w wodzie, najlepiej przez słomkę, żeby nie zabarwić zębów
• Sideral - specjalna postać żelaza, dzięki której zostaje ono natychmiast wchłonięte w jelicie, nie wywołując niekorzystnego działania na układ pokarmowy
• Actiferol Fe - saszetki z proszkiem zawierającym dobrze przyswajalną postać żelaza, wg ulotki nie powoduje dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego
• Szelazo+SR

Żelazo najlepiej przyjmować na czczo i wraz z witaminą C, która ułatwia jego przyswajanie. Przyjęcie żelaza na noc pozwoli "przespać" ew. skutki uboczne.

Doustne preparaty żelaza powodują zazwyczaj ciemne (czasem niemal czarne) zabarwienie stolca, co bywa niepokojące, gdyż podobnie objawia się krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Leczenie szpitalne

W NZJ najbardziej efektywne jest podanie żelaza dożylnie (kroplówki np. Ferinject, Monover, Venofer). Wg wytycznych żelazo dożylnie należy podać w ciężkim rzucie NZJ, przy poziomie Hgb poniżej 10 g/dl oraz gdy doustne preparaty żelaza są nieskuteczne lub nietolerowane. Kroplówkę podaje się w warunkach szpitalnych, ale może to być tylko jednodniowy pobyt na oddziale (wszystko zależy od danej placówki). Przy dużej anemii może być potrzebnych kilka takich infuzji, koncentrat krwinek czerwonych lub przetoczenie krwi. W przypadku krwiaków i problemów z żyłami po takich wlewach pomocne są żele z heparyną (np. Heparin, Lioton), maść nagietkowa oraz Altacet (można zmieszać wszystkie razem i potrzymać pod bandażem jako kompres). U chorych z niedostateczną odpowiedzią na żelazo dożylne wskazana jest terapia erytropoetyną. Żelazo można też podawać domięśniowo (zastrzyki np. Ferrum Lek).

Dieta

Bardzo istotna jest odpowiednia dieta. Cennym źródłem żelaza jest wątróbka (cielęca, wołowa, wieprzowa lub drobiowa) i polędwica wołowa. Udo kurczaka/indyka zawiera więcej żelaza niż pierś. Dużo żelaza zawierają również żółtka jaj oraz kasze (zwłaszcza jaglana). Przy anemii szczególnie polecane są buraki , ponieważ mają działanie krwiotwórcze. Warto pić zakwas z kiszonych buraków - to bogactwo łatwo przyswajalnego żelaza oraz korzystne dla jelit bakterie. Bogate w żelazo są kiełki (najlepiej hodować je samemu w kiełkownicy), nać pietruszki i koperek, warto więc jak najczęściej dodawać je do potraw. Szpinak jest kontrowersyjny, ponieważ oprócz żelaza zawiera również szczawiany upośledzające jego wchłanianie. Dyskusyjne są także algi (spirulina, chlorella) - są zasobne w żelazo, ale mogą pobudzać układ immunologiczny, co w przypadku chorób autoimmunologicznych (np. NZJ czy RZS) może prowadzić do ich zaostrzenia.

Postać żelaza zawarta w czerwonym mięsie i podrobach jest bardzo dobrze wchłaniana. Żelazo z żywności pochodzenia roślinnego wchłaniane jest słabo. Przyswajalność żelaza z roślin zwiększa się w obecności witaminy C lub jeśli w ramach tego samego posiłku spożywa się mięso.

Skuteczny bywa również sok z pokrzywy. Ważne, aby nie zawierał cukru ani sztucznych dodatków. Alternatywą jest napar (herbata) z pokrzywy.

Należy pamiętać, że wchłanianie żelaza utrudniają:

• kawa i herbata
• wapń (pochodzący z leków jak np. Calperos, suplementów diety czy z produktów mlecznych)
• nadmiar błonnika
• fityniany (otręby, pełnoziarniste produkty zbożowe)
• szczawiany (szpinak, szczaw, rabarbar)
• leki IPP przepisywane m.in. podczas sterydoterapii ogólnej (np. Controloc, Polprazol)
• cholestyramina (Vasosan)