Zeposia (ozanimod) - kryteria kwalifikacji do leczenia, możliwe działania niepożądane i inne istotne informacje

Ozanimod - czyli doustne kapsułki Zeposia - to lek nowej generacji, o innowacyjnym mechanizmie działania. Przyjmuje się go tylko raz dziennie, niezależnie od posiłku - tzn. z jedzeniem lub bez. Dzięki postaci doustnej leczenie może odbywać się we własnym domu (w odróżnieniu od leków biologicznych podawanych w kroplówkach), co jest olbrzymim ułatwieniem i korzyścią dla chorych, zwłaszcza tych, którzy mieszkają w dalekiej odległości od wybranego ośrodka realizującego program lekowy. Lista takich placówek - prowadzących leczenie biologiczne (wedolizumab, infliximab, ustekinumab, adalimumab), inhibitorami JAK (tofacitinib, filgotinib) oraz ozanimodem - znajduje się na naszej stronie w dziale Lekarze, jako gotowe wyszukiwanie - tutaj bezpośredni link: Wykaz ośrodków leczących biologicznie.

Ozanimod (Zeposia) oraz filgotinib (Jyseleca) wejdą do całkowicie refundowanego przez NFZ (czyli bezpłatnego dla chorego) programu lekowego WZJG od 1 maja 2023. Informowaliśmy o tym w poprzednim wpisie: Nowe leki - Zeposia i Jyseleca - w refundowanym programie leczenia WZJG. To nadzieja dla chorych niereagujących na dotychczasowe leczenie, w tym biologiczne. Z wieloletnich badań klinicznych wynika, że są to leki bezpieczne i skuteczne - prowadzą do istotnej poprawy klinicznej (czyli "objawowej") oraz endoskopowej u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką postacią wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Ozanimod przeznaczony jest dla dorosłych chorych z aktywnym, umiarkowanym lub ciężkim przebiegiem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, w przypadku niewystarczającej odpowiedzi, lub utraty odpowiedzi, albo nietolerancji bądź przeciwwskazań do leczenia tzw. konwencjonalnego, czyli standardowego (sterydy ogólne jak Encorton i Metypred oraz immunosupresja jak azatiopryna czy 6-merkaptopuryna) oraz biologicznego. Trzeba zatem przejść całą ścieżkę leczenia. Ozanimod można otrzymać, jeśli kolejno mesalazyna (lub ewentualnie sulfasalazyna), sterydy działające miejscowo (budezonid - Cortiment) i na cały organizm (Encorton, Metypred), standardowa immunosupresja (Imuran, 6-MP) oraz leki biologiczne (wedolizumab, infliximab, ustekinumab) okażą się:

• nieskuteczne, czyli przestaną pomagać, choroba wciąż będzie w zaostrzeniu - np. sterydooporność czy sterydozależność;
• lub przestaną być tolerowane, czyli pojawią się uciążliwe skutki uboczne czy powikłania, jak np. ostre zapalenie trzustki (OZT) po zastosowaniu azatiopryny, lub osteoporoza posterydowa po zastosowaniu Encortonu;
• albo zaistnieją przeciwwskazania do stosowania tych leków.

Terapia indukcyjna - tj. mająca wprowadzić w remisję - ozanimodem trwa 10 tygodni. Leczenie podtrzymujące ozanimodem jest "bezterminowe" - może trwać aż do momentu stwierdzenia braku odpowiedzi na leczenie. Ocena zasadności kontynuacji leczenia powinna być przeprowadzona co najmniej raz na 12 miesięcy w oparciu o skalę Mayo.

W programie lekowym dopuszcza się zamianę leków - infliximab, wedolizumab, ustekinumab, tofacitinib, filgotinib albo ozanimod - w przypadku wystąpienia objawów niepożądanych lub częściowej nieskuteczności leczenia. Nie ma konieczności powtarzania wszystkich badań kwalifikacyjnych.

• morfologia krwi z rozmazem oraz oznaczeniem bezwzględnej liczby granulocytów obojętnochłonnych i bezwzględnej liczby limfocytów
• białko C-reaktywne (CRP)
• próby wątrobowe AspAT i AlAT
• stężenie elektrolitów w surowicy
• kreatynina
• badanie ogólne moczu
• test Quantiferon
• antygen HBS oraz przeciwciała anty-HBcAg
• przeciwciała anty HCV
• badanie w kierunku wirusa HIV - antygen wirusa HIV(HIV Ag/Ab Combo)
• posiew kału w kierunku bakterii i grzybów
• badanie kału na toksynę Clostridium difficile
• RTG klatki piersiowej - maksymalnie do 3 miesięcy przed kwalifikacją
• EKG z opisem
• badanie endoskopowe
• kalprotektyna

• ocena stopnia aktywności choroby w 5 tygodniu w częściowej skali Mayo
• ocena skuteczności terapii indukcyjnej w 10 tygodniu od podania pierwszej dawki na podstawie pełnej oceny w skali Mayo
• morfologia krwi z rozmazem wraz z oznaczeniem bezwzględnej liczby limfocytów w 1., 3., 6., 9. i 12. miesiącu leczenia (w razie potwierdzenia bezwzględnej liczby limfocytów mniejszej niż 0,2 należy przerwać leczenie ozanimodem do czasu, gdy stężenie limfocytów powróci do poziomu większego niż 0,5, wówczas można rozważyć ponowne rozpoczęcie leczenia ozanimodem)
• próby wątrobowe w 1., 3., 6., 9. i 12. miesiącu leczenia

Najczęściej zgłaszane i obserwowane działania niepożądane ozanimodu to zakażenia górnych dróg oddechowych (przeziębienie, grypa), opryszczka, podwyższenie stężenia enzymów wątrobowych we krwi, bóle głowy i nadciśnienie.

Ozanimod nie jest lekiem biologicznym - ma zupełnie inne pochodzenie i mechanizm działania. Leki biologiczne wytwarzane są przez komórki hodowane w laboratorium (stąd w uproszczeniu nazwa "biologiczne" - komórki są żywe). Ozanimod natomiast należy do grupy leków małocząsteczkowych - więcej szczegółów w naszym artykule opracowanym na podstawie wykładu gastroenterologa profesora Piotra Edera: Nowe leki małocząsteczkowe - innowacyjne leczenie nieswoistych chorób zapalnych jelit. Ozanimod określany jest często jako wybiórczy immunosupresant, tj. jako nowoczesny lek immunosupresyjny działający wybiórczo (a nie "ogólnie" jak klasyczna immunosupresja, czyli np. azatiopryna - Imuran). Dokładny mechanizm działania polega na blokowaniu działania receptorów sfingozyno-1-fosforanu na powierzchni limfocytów, czyli komórek układu odpornościowego, które mogą atakować własne tkanki organizmu w chorobach takich jak WZJG czy stwardnienie rozsiane. Przyłączając się do tych receptorów ozanimod uniemożliwia limfocytom przemieszczanie się z węzłów chłonnych do jelita, ograniczając w ten sposób uszkodzenia, jakie powodują w przebiegu WZJG. Innymi słowy - lek hamuje migrację limfocytów, co prowadzi do zahamowania procesu zapalnego.

Nazwę preparatu z ozanimodem wymawia się Ze(ł)pozja. Slogan w materiałach producenta to rymujące się w oryginale hasło „Because I won't let UC stop me from being me” - czyli „Bo nie pozwolę, aby WZJG powstrzymało mnie przed byciem sobą”.

Obecnie ozanimod zarejestrowany jest we wskazaniu WZJG, ale niewykluczone, że okaże się skuteczny także w chorobie Crohna - trwają badania kliniczne. W Polsce, oprócz opisanego wyżej programu dla WZJG od 1 maja, lek Zeposia jest już finansowany w programie lekowym dla chorych na stwardnienie rozsiane (SM).

Na stronie MZ opublikowano "Obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 maja 2023 r.". W materiałach dostępny jest plik .zip "Programy lekowe 2023-05" - należy go pobrać, rozpakować i z listy dokumentów tekstowych wybrać załącznik o kodzie B.55. Jest to szczegółowy opis programu lekowego "LECZENIE PACJENTÓW Z WRZODZIEJĄCYM ZAPALENIEM JELITA GRUBEGO (WZJG) (ICD-10: K51)".