Jyseleca (filgotynib) - kryteria kwalifikacji do leczenia, możliwe działania niepożądane i inne istotne informacje

Filgotinib (alternatywna pisownia: filgotynib) - czyli doustne tabletki Jyseleca - to lek nowej generacji, przyjmowany tylko raz dziennie. Jest to trzecia niebiologiczna i zarazem trzecia w formie doustnej opcja terapeutyczna w programie dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Pozostałe dwa doustne leki dla WZJG to tofacitinib (czyli dostępny od września 2020 Xeljanz) oraz ozanimod (czyli dostępna od 1 maja 2023 Zeposia). Dzięki postaci doustnej leczenie może odbywać się we własnym domu (w odróżnieniu od leków biologicznych podawanych w kroplówkach), co jest olbrzymim ułatwieniem i korzyścią dla chorych, zwłaszcza tych, którzy mieszkają w dalekiej odległości od wybranego ośrodka realizującego program lekowy. Lista takich placówek - prowadzących leczenie biologiczne (wedolizumab, infliximab, ustekinumab, adalimumab), inhibitorami JAK (tofacitinib, filgotinib) oraz ozanimodem - znajduje się na naszej stronie w dziale Lekarze, jako gotowe wyszukiwanie - tutaj bezpośredni link: Wykaz ośrodków leczących biologicznie.

Filgotinib (Jyseleca) oraz ozanimod (Zeposia) wejdą do całkowicie refundowanego przez NFZ (czyli bezpłatnego dla chorego) programu lekowego WZJG od 1 maja 2023. Informowaliśmy o tym we wpisie: Nowe leki - Zeposia i Jyseleca - w refundowanym programie leczenia WZJG. To nadzieja dla chorych niereagujących na dotychczasowe leczenie, w tym biologiczne. Z wieloletnich badań klinicznych wynika, że są to leki bezpieczne i skuteczne - prowadzą do istotnej poprawy klinicznej (czyli "objawowej") oraz endoskopowej u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką postacią wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Filgotinib przeznaczony jest dla dorosłych chorych z aktywnym (czyli w zaostrzeniu), umiarkowanym lub ciężkim przebiegiem WZJG, w przypadku niewystarczającej odpowiedzi, lub utraty odpowiedzi, albo nietolerancji bądź przeciwwskazań do leczenia tzw. konwencjonalnego, czyli standardowego (sterydy ogólne jak Encorton i Metypred oraz immunosupresja jak azatiopryna czy 6-merkaptopuryna) oraz biologicznego. Trzeba zatem przejść całą ścieżkę leczenia. Filgotinib można otrzymać, jeśli kolejno mesalazyna (lub ewentualnie sulfasalazyna), sterydy działające miejscowo (budezonid - Cortiment) i na cały organizm (Encorton, Metypred), standardowa immunosupresja (Imuran, 6-MP) oraz leki biologiczne (wedolizumab, infliximab, ustekinumab) okażą się:

• nieskuteczne, czyli przestaną pomagać, choroba wciąż będzie w zaostrzeniu - np. sterydooporność czy sterydozależność;
• lub przestaną być tolerowane, czyli pojawią się uciążliwe skutki uboczne czy powikłania, jak np. ostre zapalenie trzustki (OZT) po zastosowaniu azatiopryny, lub osteoporoza posterydowa po zastosowaniu Encortonu;
• albo zaistnieją przeciwwskazania do stosowania tych leków.

Tabletki Jyseleca przyjmuje się raz dziennie, niezależnie od posiłku - tzn. z jedzeniem lub bez. Standardowa dawka wynosi 200 mg raz na dobę.

Poprawa po wdrożeniu leczenia filgotinibem następuje zazwyczaj w ciągu około 10 tygodni - jest to czas na indukcję remisji, czyli na wprowadzenie choroby w remisję. U niektórych chorych złagodzenie objawów może jednak nastąpić dopiero po 22 tygodniach, czyli po 5-6 miesiącach (są to aktualne dane z oficjalnego portalu fundacji Crohn's & Colitis UK). Oczywiście każdy pacjent może zareagować inaczej na nowy lek. Jeśli nie wykazano odpowiedniej korzyści z leczenia w ciągu pierwszych 22 tygodni, należy je przerwać.

Terapia indukcyjna - tj. mająca wprowadzić w remisję - filgotinibem trwa 10 tygodni, z możliwością wydłużenia o dodatkowe 12 tygodni (w przypadku niedostatecznej odpowiedzi na leczenie w trakcie pierwszych 10 tygodni). Leczenie podtrzymujące filgotinibem jest "bezterminowe" - może trwać aż do momentu stwierdzenia braku odpowiedzi na leczenie. Ocena zasadności kontynuacji leczenia powinna być przeprowadzona co najmniej raz na 12 miesięcy w oparciu o skalę Mayo.

W programie lekowym dopuszcza się zamianę leków - infliximab, wedolizumab, ustekinumab, tofacitinib, filgotinib albo ozanimod - w przypadku wystąpienia objawów niepożądanych lub częściowej nieskuteczności leczenia. Nie ma konieczności powtarzania wszystkich badań kwalifikacyjnych.

• morfologia krwi z rozmazem oraz oznaczeniem bezwzględnej liczby granulocytów obojętnochłonnych i bezwzględnej liczby limfocytów
• białko C-reaktywne (CRP)
• próby wątrobowe AspAT i AlAT
• stężenie elektrolitów w surowicy
• kreatynina
• badanie ogólne moczu
• test Quantiferon - jest to test do rozpoznania utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy. Nie należy podawać filgotinibu (ani innych leków z programu) chorym z aktywną gruźlicą. W przypadku pacjentów z utajoną gruźlicą i dodatniego wyniku testu Quantiferon, przed zastosowaniem filgotinibu należy rozpocząć standardowe leczenie przeciwprątkowe (antybiotyki).
• antygen HBS oraz przeciwciała anty-HBcAg - wirusowe zapalenie wątroby (WZW) typu B
• przeciwciała anty HCV - wirusowe zapalenie wątroby (WZW) typu C
• badanie w kierunku wirusa HIV - antygen wirusa HIV(HIV Ag/Ab Combo)
• posiew kału w kierunku bakterii i grzybów
• badanie kału na toksynę Clostridium difficile
• RTG klatki piersiowej - maksymalnie do 3 miesięcy przed kwalifikacją
• EKG z opisem
• badanie endoskopowe
• kalprotektyna

• ocena stopnia aktywności choroby w 2 i 4 tygodniu w częściowej skali Mayo
• ocena skuteczności terapii indukcyjnej w 10 tygodniu od podania pierwszej dawki na podstawie pełnej oceny w skali Mayo (czyli łącznie z endoskopią)
• oznaczenie stężenia hemoglobiny, bezwzględnej liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili) oraz limfocytów w 2 i 4 tygodniu. Modyfikacja leczenia w przypadku leukopenii, czyli obniżonej liczby białych krwinek (leukocytów) we krwi.
• morfologia krwi z rozmazem oraz oznaczeniem bezwzględnej liczby granulocytów obojętnochłonnych, stężenie białka C-reaktywnego (CRP), enzymy wątrobowe AspAT i AlAT, lipidogram, stężenie kreatyniny w surowicy w 10 tygodniu.
• Jeżeli terapia jest kontynuowana, powyższe badania laboratoryjne z wyłączeniem lipidogramu oraz ocenę Mayo bez endoskopii należy powtarzać po każdych kolejnych 12 tygodniach leczenia.

Najczęściej zgłaszane i obserwowane działania niepożądane filgotinibu to zakażenia górnych dróg oddechowych (gardła i nosa, np. przeziębienie czy grypa), zapalenie zatok, zakażenia dróg moczowych, półpasiec, podwyższenie stężenia cholesterolu we krwi, bóle i zawroty głowy, nudności (mdłości).

Filgotinib nie jest lekiem biologicznym - ma zupełnie inne pochodzenie i mechanizm działania. Leki biologiczne wytwarzane są przez komórki hodowane w laboratorium (stąd w uproszczeniu nazwa "biologiczne" - komórki są żywe). Filgotinib natomiast należy do grupy leków małocząsteczkowych - więcej szczegółów w naszym artykule opracowanym na podstawie wykładu gastroenterologa profesora Piotra Edera: Nowe leki małocząsteczkowe - innowacyjne leczenie nieswoistych chorób zapalnych jelit.

Omawiając dokładniej mechanizm działania - filgotinib należy do grupy inhibitorów kinaz janusowych, podobnie jak tofacitinib (Xeljanz). Jest inhibitorem, czyli zmniejsza aktywność enzymu o nazwie kinaza janusowa - enzym ten występuje w organizmie i bierze udział w powstawaniu stanu zapalnego. Poprzez zmniejszenie aktywności tego enzymu lek zmniejsza stan zapalny.

W najbliższym czasie zostanie zarejestrowany w Polsce kolejny lek z tej grupy - upadacitinib (tabletki Rinvoq). Filgotinib i upadacitinib to selektywne (w przeciwieństwie do nieselektywnego tofacitinibu) inhibitory kinaz janusowych. Istnieją analizy, z których wynika, że mogą to być leki o najlepszym profilu skuteczności w leczeniu WZJG i prawdopodobnie również choroby Crohna. Z selektywnego blokowania tylko jednego z enzymów (tj. kinazy JAK 1) wynika wyższy profil bezpieczeństwa niż w przypadku tofacitinibu. Inaczej mówiąc - selektywne zablokowanie tylko kinazy JAK 1 oznacza poprawę bezpieczeństwa leczenia.

Dotychczas nie wykazano interakcji filgotinibu z alkoholem. Aby zminimalizować ryzyko, najlepiej trzymać się zalecanych limitów, tzn. pić nie więcej niż 14 jednostek alkoholu tygodniowo, zachowując kilka dni bez alkoholu. Taką informację dotyczącą leku Jyseleca umieszczono na oficjalnej stronie Crohn's & Colitis UK.

Podczas leczenia filgotinibem ani bezpośrednio przed jego rozpoczęciem nie należy podawać żywych szczepionek, czyli np. szczepionki przeciw gruźlicy, ospie wietrznej, czy żółtej febrze (co może być istotne dla osób podróżujących w rejony egzotyczne).

Nazwę preparatu z filgotinibem wymawia się Dżyseleka.

Obecnie filgotinib zarejestrowany jest we wskazaniu WZJG, ale niewykluczone, że okaże się skuteczny także w chorobie Crohna - trwają badania kliniczne.

Na stronie MZ opublikowano "Obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 maja 2023 r.". W materiałach dostępny jest plik .zip "Programy lekowe 2023-05" - należy go pobrać, rozpakować i z listy dokumentów tekstowych wybrać załącznik o kodzie B.55. Jest to szczegółowy opis programu lekowego "LECZENIE PACJENTÓW Z WRZODZIEJĄCYM ZAPALENIEM JELITA GRUBEGO (WZJG) (ICD-10: K51)".