Niezbędnik

• Kolonoskopia - podstawowe i najważniejsze badanie umożliwiające diagnostykę chorób jelit. Badający powinien pobrać wycinki (tzw. biopsja) z różnych odcinków jelita bez względu na to, czy zaobserwował "na oko" makroskopowe zmiany śluzówki, czy też nie. Niektóre choroby da się wykryć dopiero w badaniu hist-pat pod mikroskopem (np. mikroskopowe zapalenie jelita grubego). Bardzo ważne jest pobranie wycinka z końcówki jelita krętego (ileum terminale), w której często umiejscawia się Crohn. Wycinki opisuje patomorfolog i w przypadku wątpliwości co do diagnozy można je przesłać do innego ośrodka w celu ponownej oceny. Na opis badania histopatologicznego czeka się ok. 10-14 dni, a jego wynik bardzo często decyduje o diagnozie. Warto, aby kolonoskopię wykonywał gastroenterolog specjalizujący się w chorobach jelit (np. NZJ), a nie chirurg czy internista.
• Kalprotektyna - jest to biomarker (wskaźnik) stanu zapalnego w jelicie. Najlepiej oznaczyć ją z kału metodą ilościową.
• Badanie kału na krew utajoną -wykrywa nawet niewielkie krwawienia do przewodu pokarmowego, które nie wywołują zmian w wyglądzie kału.
• Badanie (posiew) kału na bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty jelitowe - np. Clostridium difficile (badanie w kierunku obecności tych bakterii oraz ich toksyn A+B), Yersinia, Giardia lamblia, Candida itp.
• Badanie krwi - zwłaszcza morfologia, HGB (hemoglobina), żelazo oraz wskaźniki stanu zapalnego w organizmie - CRP i OB. Jednak nie u wszystkich chorych są to miarodajne badania, np. można mieć prawidłowy wynik CRP, a przy tym stan zapalny jelita i zaostrzenie NZJ.
• Enterografia/enterokliza - te badania obrazowe warto wykonać przy podejrzeniu zmian w jelicie cienkim. Mogą być w opcji TK (tomografia komputerowa, CT) albo RM (rezonans magnetyczny, MRI).
• Test oddechowy wodorowo-metanowy z laktulozą - diagnostyka w kierunku SIBO, czyli przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego. Zobacz, które ośrodki wykonują ten test zgodnie z zaleceniami.

• rozpuścić go w niegazowanej wodzie mineralnej smakowej (np. cytrynowej)
• schłodzić w lodówce oraz wrzucić kostki lodu (na zimno "wchodzi" znacznie lepiej)
• dodać sok z cytryny (bez miąższu)
• pić przez słomkę (mniej czuć wtedy mdły posmak tego preparatu)
• popijać jasnym klarownym sokiem (np. jabłkowym, ananasowym czy z jasnych winogron) lub zieloną herbatą, która zmniejsza działania niepożądane Fortransu, takie jak nudności, wymioty, wzdęcia czy bóle brzucha
• pomiędzy łykami ssać landrynki (najlepiej miętowe lub imbirowe, które łagodzą mdłości i ewentualny odruch wymiotny) albo lizaki

W ostateczności (np. u chorych wymiotujących albo u dzieci, które odmawiają wypicia środka przeczyszczającego) można podać ten preparat za pomocą sondy wprowadzonej przez nos do żołądka.

SOR to Szpitalny Oddział Ratunkowy - służy zatem do ratowania życia.

Na SOR należy się zgłosić w przypadkach nagłych, zagrażających życiu lub zdrowiu, jak na przykład:

• podejrzenie niedrożności jelit - objawy to zatrzymanie gazów i stolca, uporczywe wymioty (zwłaszcza zielone), bóle brzucha
• krwawa, nieprzemijająca, nasilona biegunka
• bardzo silny ból niewiadomego pochodzenia
• duży bolesny ropień, któremu towarzyszy gorączka

W przypadku zaostrzenia NZJ, bez stanu nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, należy zgłosić się do gastroenterologa, placówki POZ, do punktu nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej lub skorzystać z teleporady - w zależności od nasilenia objawów, pory dnia i innych czynników. Jeśli będzie taka potrzeba, lekarz skieruje na szpitalny oddział gastroenterologiczny. Każdy lekarz, również POZ, może wystawić skierowanie do szpitala.

SOR nie służy do leczenia chorób przewlekłych, więc nie jest dobrym rozwiązaniem w takich sytuacjach. Na przyjęcie czeka się niejednokrotnie kilka lub nawet kilkanaście godzin, zwłaszcza w dobie COVID-19. Obowiązuje triaż, czyli segregacja medyczna - pacjentom przydziela się kategorie stopnia pilności udzielenia pomocy. Nie należy mylić SOR ze szpitalną Izbą Przyjęć (IP).

• objawowa - inaczej kliniczna, brak objawów choroby
• endoskopowa - brak zmian w obrazie kolonoskopii "na oko"
• mikroskopowa - inaczej śluzówkowa, brak zmian w wycinkach hist-pat pobranych podczas kolonoskopii

• Asamax działa tylko w jelicie grubym
• Salofalk działa w jelicie krętym oraz w jelicie grubym
• Pentasa działa już od żołądka/dwunastnicy, a następnie w całym jelicie cienkim oraz grubym

Mesalazynę stosuje się również miejscowo (doodbytniczo) w postaci czopków, wlewek (zawiesiny) i pianek. Asamax, Salofalk oraz Pentasa różnią się także substancjami pomocniczymi oraz ceną i poziomem odpłatności (refundacji) w zależności od choroby.

• paracetamol (np. Apap)
• metamizol (Pyralgina)
• tramadol (np. Tramal)
• tramadol+paracetamol (np. Zaldiar, Doreta)
• paracetamol+kodeina (np. Antidol, Solpadeine, Efferalgan Codeine)
• leki rozkurczowe jako dodatek (np. No-Spa, Buscopan, Scopolan)

• kwas acetylosalicylowy (np. Aspirin)
• ibuprofen (np. Ibuprom)
• ketoprofen (np. Ketonal)
• diklofenak (np. Voltaren)
• naproksen
• meloksykam
• nimesulid

• Iberogast - połączenie 9 wyciągów roślin leczniczych o klinicznie udowodnionej skuteczności w łagodzeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych
• koper włoski - działa wiatropędnie, zmniejsza wzdęcia, łagodzi skurcze
• Boswellia serrata (wyciąg z kory kadzidłowca) - działa przeciwzapalnie podobnie jak sulfasalazyna, ma zastosowanie w leczeniu chorób reumatycznych oraz przewlekłych zapaleń jelita grubego
• kurkumina - pozyskiwana z ostryżu długiego (Curcuma longa) - działa przeciwzapalnie oraz żółciopędnie, ułatwia procesy trawienne, a także zmniejsza ryzyko nowotworów skóry i jelit
• imbir - działa przeciwzapalnie i przeciwbiegunkowo
• owoc borówki czernicy (napar z suszonych jagód) - działa przeciwbiegunkowo
• korzeń hortensji - napar
• korzeń kobylaka - herbatka pomocna przy biegunkach
• CBD - olej lub susz
• marihuana medyczna
 

• Remisja objawowa, czyli ustąpienie objawów NZJ, nie oznacza wygojenia śluzówki jelita - trzeba to sprawdzić za pomocą odpowiednich badań (endoskopia, oznaczenie stężenia kalprotektyny w kale, CRP we krwi itd.).
• Nawet jeśli badania potwierdzą remisję endoskopową, nie oznacza to, że można zrezygnować z leków.
• Niektóre leki, np. mesalazyna czy azatiopryna, mają na celu podtrzymanie remisji, czyli zapobieganie kolejnym zaostrzeniom.
• W CU oraz w CD z zajęciem okrężnicy mesalazyna ma również działanie chemoprewencyjne - zapobiega rozwojowi raka jelita grubego.
• W przypadku CU udowodniono, że stałe przyjmowanie mesalazyny w remisji zmniejsza ryzyko nawrotu choroby, kolektomii i raka jelita grubego.

• Lekarz POZ, czyli lekarz pierwszego kontaktu (specjalista medycyny rodzinnej lub internista) ma obowiązek wystawić recepty na brakujące nam leki przewidziane w wytycznych leczenia naszej choroby oraz ma obowiązek zaznaczyć na tych receptach odpowiedni poziom odpłatności (refundacji), na podstawie naszej diagnozy (np. opisu kolonoskopii i wycinków hist-pat) oraz opinii gastroenterologa.
• Lekarz POZ może również zmieniać leki wg naszych aktualnych potrzeb (tj. wg aktualnego stanu zdrowia), np. wprowadzić steryd w zaostrzeniu.
• Jeśli lekarz POZ nie spełnia naszych wymagań, np. mamy problemy z uzyskaniem brakujących recept albo należnej nam refundacji, możemy go w każdej chwili zmienić, ponieważ nie obowiązuje rejonizacja.
• W przypadku wątpliwości, jaki poziom odpłatności powinien być zaznaczony w konkretnym przypadku, można skorzystać ze strony BartoszMówi, na której zawsze znajdziemy aktualne informacje zgodne z najnowszą listą refundacyjną.
• Dostępność leków w aptekach można sprawdzić na stronie KtoMaLek

• jest świadomy w/w postępów i posiada zawsze aktualną wiedzę na temat NZJ
• ma możliwość skierowania chorego na każdy z istniejących już etapów terapii łącznie z kwalifikacją do leczenia biologicznego
• umiejętnie łączy fakty z życia chorego
• pozwala na kontakt mailowy lub telefoniczny w sytuacjach niestandardowych lub nagłych

• nie słucha z uwagą, lekceważy objawy, o których mówimy, mamy poczucie, że jesteśmy zbywani
• unika kierowania do innych specjalistów, gdy jest taka potrzeba, np. do proktologa, chirurga, psychiatry, dietetyka klinicznego
• lekceważy objawy pozajelitowe, np. skórne, oczne stawowe - nie patrzy na całokształt, skupia się jedynie na przewodzie pokarmowym, podczas gdy NZJ mogą wpływać na cały organizm
• nie jest skory do zmiany leczenia nawet wtedy, gdy aktualne leki nie przynoszą znaczącej poprawy lub przynoszą wiele skutków ubocznych

Otrzymując skierowanie do leczenia biologicznego z wyznaczoną datą należy przygotować się na kilka godzin spędzonych w szpitalu, zazwyczaj w odrębnej przystosowanej do tego sali. Należy zjawić się będąc na czczo, ważna jest też punktualność (zazwyczaj jest to pora ranna), gdyż spóźnienie może skutkować brakiem możliwości wykonania badań niezbędnych do bezpiecznego podania leku.

Pierwszą rzeczą jaka zostaje wykonana u pacjenta jest zmierzenie ciśnienia, założenie wenflonu i pobranie krwi do badań. Równolegle należy przedstawić otrzymane wcześniej skierowanie, więc warto pamiętać o jego zabraniu ze sobą. Zanim jednak lek biologiczny zostanie podany, niezbędne jest otrzymanie wyników badania krwi z laboratorium. Oczekiwanie może trwać nawet 4-5 godzin, dlatego zdecydowanie warto być na to przygotowanym i wyposażonym w:

• lekkie śniadanie (można zjeść po pobraniu krwi)
• naładowany telefon
• ładowarkę do telefonu (mimo wszystko)
• książkę / czasopismo / laptopa (również z ładowarką)

W końcu przychodzi pora podania leku. Leki biologiczne podawane są zazwyczaj w postaci kroplówki. Opakowanie najczęściej jest zastępcze, gdyż preparaty te występują oryginalnie w postaci proszku do sporządzania koncentratu do infuzji. Czas wlewu zależy od leku - wedolizumab 30 minut, infliximab od 45 do 120 minut, pierwsza dawka ustekinumabu około 60 minut. Szczególnie przy pierwszym podaniu lub po przerwie w leczeniu należy uważnie obserwować reakcję pacjenta, gdyż może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, który wymaga natychmiastowej interwencji personelu medycznego.

Adalimumab oraz następne dawki ustekinumabu mają postać iniekcji podskórnych. Pierwsze dawki tych leków podawane są w szpitalu. Kolejne wstrzyknięcia można robić samemu w domu.

Po zakończonym wlewie pacjent musi pozostać pod obserwacją przez kolejne 1-2 godziny. Często w tym czasie przeprowadzana jest konsultacja z lekarzem, w razie potrzeby wystawiona zostaje recepta na niezbędne leki, ostatecznie otrzymujemy wypis wraz ze skierowaniem na podanie kolejnej dawki.

We WZJG mesalazyna ma potwierdzone w badaniach klinicznych działanie - indukuje i podtrzymuje remisję oraz zapewnia chemoprewencję, czyli zapobiega rozwojowi raka jelita grubego, dlatego należy przyjmować ją stale, również w remisji.

W chorobie Crohna natomiast stosowanie mesalazyny jest dyskusyjne - jej rola nie została wystarczająco dobrze udokumentowana. W badaniach klinicznych nie uzyskano dowodów na korzystne działanie mesalazyny w CD, aktualne wytyczne jej nie zalecają, jednak są to kwestie indywidualne, stąd niektórym może pomagać, zależnie od przebiegu choroby i lokalizacji zmian zapalnych. Wykazano, że mesalazyna w wysokich dawkach zapobiega kolejnemu zabiegowi chirurgicznemu po resekcji końcowego odcinka jelita cienkiego. Wiele badań wskazuje ponadto na chemoprewencyjne działanie mesalazyny w chorobie Crohna z zajęciem jelita grubego. Należy więc rozważyć przyjmowanie tego leku w celu zapobiegania rozwojowi raka jelita grubego, pamiętając przy tym o badaniach kontrolnych, zwłaszcza kontroli czynności nerek.

• Czopki - w odbytnicy, maksymalnie do zagięcia esiczo-odbytniczego.
• Pianki - w odbytnicy oraz esicy.
• Wlewki - w odbytnicy, esicy oraz zstępnicy (prawidłowo podane sięgają aż do końca zstępnicy, czyli do zagięcia śledzionowego).

Większość leków stosowanych w NZJ można podawać w okresie ciąży i karmienia piersią:

• Mesalazyna (Asamax, Salofalk, Pentasa)
• Sulfasalazyna
• Sterydy - (Encorton, Metypred, Cortiment, Entocort)
• Azatiopryna (Imuran) i 6-merkaptopuryna (6-MP)
• Cyklosporyna w możliwie najmniejszej dawce.
• Leczenie biologiczne
  • infliximab (Remicade, Remsima, Inflectra, Flixabi, Zessly) i adalimumab (Humira, Hulio, Imraldi)
  • wedolizumab (Entyvio) i ustekinumab (Stelara)
• Ciprofloksacyna i metronidazol poza pierwszym trymestrem

Należy jednak pamiętać, że wyjątkiem jest:

• Metotreksat - jest bezwzględnie przeciwwskazany zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn w okresie starań o zajście w ciążę oraz przez cały czas trwania ciąży.

Leczenie biologiczne można otrzymać wyłącznie w ramach programu lekowego, całkowicie refundowanego przez NFZ, po przejściu kwalifikacji oraz w ramach badań klinicznych. W obu tych przypadkach chory nie płaci za leki biologiczne, tj. otrzymuje je za darmo przez określony czas.

Prowadzący gastroenterolog powinien skierować na leczenie biologiczne pacjentów z czynną umiarkowaną i ciężką postacią choroby, w przypadku niedostatecznej odpowiedzi na standardowe leczenie, w tym na sterydy ogólnoustrojowe (prednizon, prednizolon, metyloprednizolon) i tiopuryny (azatiopryna, 6-merkaptopuryna), lub gdy nie tolerują takiego leczenia, albo jest ono przeciwwskazane.

Kwalifikację do leczenia biologicznego należy rozważyć u chorych sterydoopornych, sterydozależnych lub nietolerujących sterydów.

Zatem jeśli dotychczasowe leczenie nie jest wystarczająco skuteczne, nastąpiła utrata odpowiedzi lub wystąpiła nietolerancja (np. ostre zapalenie trzustki podczas przyjmowania azatiopryny), warto zapytać gastroenterologa o leczenie biologiczne.

Program lekowy dla choroby Crohna obejmuje infliximab, adalimumab, ustekinumab oraz wedolizumab, natomiast dla WZJG infliximab i wedolizumab.

Kroplówki, tj. wlewy dożylne (infliximab, wedolizumab i pierwsza dawka ustekinumabu) oraz pierwsze wstrzyknięcia podskórne adalimumabu podawane są w szpitalach referencyjnych, na oddziałach gastroenterologicznych, w specjalnych salach do leczenia biologicznego. Kolejne zastrzyki z adalimumabem lub ustekinumabem wydawane są z apteki szpitalnej do stosowania samodzielnie w domu.

Wszelkie szczegóły - jak długo trwa dany program w danej chorobie oraz jakie badania trzeba przejść w ramach kwalifikacji - znajdują się w dziale Leczenie, przy każdym z leków biologicznych.

• Nie ma jednej idealnej diety właściwej dla wszystkich chorych na NZJ.
• Żywienie powinno być dopasowane do aktualnego stanu jelit.
• W zaostrzeniu dieta powinna być łatwostrawna, wysokoenergetyczna i wysokobiałkowa.
• Dieta w okresie remisji nie powinna odbiegać od tej zalecanej dla osób zdrowych.
• Należy jeść często, najlepiej 5-6 razy dziennie, ale w niezbyt dużych ilościach.
• Szczególnie w fazie zaostrzenia należy wykluczyć produkty gazotwórcze, ocet oraz ostre przyprawy.
• Pestki, ziarna, nasiona należy spożywać z ostrożnością, ponieważ mogą podrażniać zmienioną zapalnie śluzówkę jelita.
• Dieta bezglutenowa nie ma uzasadnienia w przypadkach innych niż celiakia oraz nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS).
• Mleko i jego przetwory są źródłem dobrze przyswajalnego wapnia, białka oraz innych składników odżywczych, dlatego nie powinny być eliminowane bez powodu.
• Dieta niskotłuszczowa wpływa pozytywnie na parametry zapalne oraz poprawia skład mikrobioty jelitowej, natomiast wysokotłuszczowa zwiększa ryzyko zaostrzenia.
• Dieta Low-FODMAP łagodzi objawy jelitowe (zwłaszcza wzdęcia) u pacjentów z ZJD oraz NZJ.
• Zalecenia dietetyczne w przypadku niedokrwistości opisane są w artykule Anemia w chorobach zapalnych jelit - przyczyny, objawy i leczenie
• Dieta podczas sterydoterapii powinna być niskosodowa (zapobiega obrzękom i nadciśnieniu), niskocukrowa (zapobiega cukrzycy posterydowej) oraz bogatobiałkowa.

NZJ to choroby psychosomatyczne, co oznacza, że czynniki psychologiczne i emocjonalne mają istotny wpływ na ich wystąpienie i przebieg. Tłumione i wielokrotnie przeżywane negatywne emocje mogą doprowadzić do zaostrzenia i znacznie je nasilić. Ponadto NZJ, jak wszystkie nieuleczalne choroby przewlekłe, mogą niekorzystnie wpływać na psychikę. Jelita określane są jako "drugi mózg", a zaburzona w NZJ mikroflora jelitowa może przyczyniać się do depresji oraz innych zaburzeń psychicznych. Krępujące objawy często powodują wycofanie się z życia towarzyskiego. Przez nagłe biegunki chorzy odczuwają lęk przed wyjściem z domu. Mogą pojawić się także problemy ze snem lub apetytem. Brak zrozumienia, akceptacji i wsparcia może być przyczyną kolejnych problemów psychicznych. Każdy ma gorsze dni, ale jeśli takie negatywne stany trwają dłużej niż kilka tygodni lub utrudniają codzienne funkcjonowanie, warto odwiedzić specjalistę, najlepiej psychologa klinicznego (tj. znającego problematykę chorób przewlekłych) lub lekarza psychiatrę.

• Jeśli choruje jedno z rodziców, ryzyko zachorowania dziecka wynosi około 10%.
• Jeśli oboje rodzice chorują na NZJ, to ryzyko zachorowania dziecka sięga 40%.
• Występowanie w rodzinie innych chorób autoimmunologicznych (jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy łuszczyca) zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania potomstwa na NZJ.
• Rola czynnika dziedzicznego jest większa w CD niż w CU.

• azatiopryna - znaczne zwiększenie ryzyka raka skóry po ekspozycji na światło słoneczne!

• sulfasalazyna
• sterydy ogólnoustrojowe
• 6-merkaptopuryna (6-MP)
• metotreksat
• cyklosporyna
• ciprofloksacyna

• Zdrowie - ze względu na możliwe powikłania NZJ oraz stosowane leki powinniśmy poinformować o naszej chorobie każdego lekarza, do którego się udajemy, niezależnie od jego specjalizacji, również dentystę, a także specjalistów kosmetologii.
• Praca - lekarz medycyny pracy powinien wiedzieć o naszej chorobie, ale nie mamy obowiązku informowania o niej naszego pracodawcy, przełożonych ani współpracowników.
• Szkoła - powinni wiedzieć nauczyciele oraz dyrektor, ale z rówieśników jedynie ci, którym dziecko ma ochotę opowiedzieć o swojej chorobie.
• Rodzina i znajomi - mówmy, komu uważamy za słuszne, zgodnie z własnymi odczuciami i w akceptowanym dla nas zakresie, nikomu nie musimy mówić na siłę. Jednak niektóre objawy NZJ trudno jest ukryć, a szczera rozmowa o chorobie może wszystko wyjaśnić - jest to rozwiązanie korzystne dla psychiki. Warto powiedzieć najbliższym osobom, ponieważ ich zrozumienie i wsparcie bardzo pomaga w radzeniu sobie z chorobą.

• wcześniejsze zlokalizowanie toalet lub ustronnych miejsc
• aplikacje na telefon z mapą toalet, np. CU Later, WC Radar, Spłuczka
• rezygnacja z posiłku przed wyjściem z domu, zwłaszcza z produktów ryzykownych, pobudzających perystaltykę jelita oraz z kawy
• doraźne leki przeciwbiegunkowe, np. loperamid - należy stosować z ostrożnością (Laremid, Stoperan, tabletki bez popijania Imodium Instant), racekadotryl (Tiorfan), diosmektyt (gotowe do wypicia saszetki Smecta Go)
• wkładki higieniczne, pieluchomajtki - aktualnie dostępne są niemal niewidoczne pod ubraniem
• mokre chusteczki, papier nawilżany i zwykły, łagodzące maści (np. Linomag, Sudocrem, Proktis-M)
• zapasowa bielizna i spodnie
• przenośna toaleta turystyczna do auta, ew. wiaderko wyłożone workiem na śmieci lub reklamówki

Tak, WZJG oraz choroba Crohna z lokalizacją w jelicie grubym to choroby o podwyższonym ryzyku raka jelita grubego (RJG), ale można je zminimalizować.

Czynniki ryzyka RJG to:

Bardzo istotny jest nadzór onkologiczny - po 8 latach od rozpoznania WZJG lub choroby Crohna dotyczącej jelita grubego zaleca się kontrolne kolonoskopie wraz z biopsją w kierunku zmian dysplastycznych, w zależności od ryzyka rozwoju nowotworu co 1-2 lub co 3-4 lata.

Skuteczne i kontrolowane leczenie procesu zapalnego zmniejsza ryzyko RJG. Niezwykle ważna jest chemoprewencja. Działanie chemoprewencyjne ma mesalazyna, dlatego we WZJG należy ją przyjmować stale, również w remisji. Systematyczne przyjmowanie mesalazyny w odpowiednich dawkach redukuje ryzyko raka o ponad 90%. Zalecana dawka chemoprewencyjna w leczeniu podtrzymującym WZJG to 2 g na dobę. Stosowanie mesalazyny w chorobie Crohna jest dyskusyjne, jednak w przypadku zajęcia jelita grubego prawdopodobnie również zapewnia chemoprewencję.

• simetikon - jest bezpieczny w NZJ, nie wchłania się z przewodu pokarmowego, nie ma skutków ubocznych, można go stosować w dużych dawkach, ok. 240 mg, np. Simetigast Forte czy Ulgix Wzdęcia Max (6 razy większa dawka niż w popularnym Espumisanie)
• dodatkowo można zastosować leki rozkurczowe, np. No-Spa, Buscopan, Scopolan
• Meteospasmyl - rozkurczowa alweryna z dodatkiem simetikonu ułatwiającego usuwanie gazów z przewodu pokarmowego
• Ibesan - simetikon z dodatkiem naturalnej glinki
• Iberogast - połączenie 9 wyciągów roślin leczniczych o klinicznie udowodnionej skuteczności
• koper włoski (napar) - ma działanie wiatropędne i rozkurczające
• odpowiednia dieta - Low-FODMAP, unikanie produktów gazotwórczych
• odpowiednio dobrane probiotyki, np. VSL#3 (Vivomixx), Sanprobi
• maślan sodu (kwas masłowy), np. Debutir, Butiner, Intesta
• leżenie na lewym boku
• aktywność fizyczna, dużo ruchu, choćby spacer

• objawy stawowe - bóle i obrzęki, zapalenia jedno- lub wielostawowe, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)
• objawy skórne, np. rumień guzowaty, zgorzelinowe zapalenie skóry, łuszczyca
• objawy oczne, np. zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenie twardówki
• osteoporoza i osteopenia
• kamica nerkowa (szczawianowa)
• zaburzenia łaknienia
• niedowaga i zahamowanie wzrostu
• niedokrwistość z niedoboru żelaza (mikrocytarna)
• niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 (makrocytarna)
• zakrzepica żylna
• gorączka o nieustalonej etiologii
• powikłania ze strony układu oddechowego

• sterydy ogólne, np. Encorton, Metypred
• leki immunosupresyjne, np. azatiopryna, 6-merkaptopuryna, metotreksat, cyklosporyna
• leki biologiczne działające na cały organizm, np. adalimumab, infliximab

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia CD. Ponadto u czynnych palaczy widoczny jest cięższy przebieg choroby, z wyższą nawrotowością, częstszymi interwencjami chirurgicznymi oraz większym zapotrzebowaniem na stosowanie leków immunosupresyjnych.

W CD zaprzestanie palenia tytoniu wywiera zatem pozytywny wpływ na proces leczenia. Paradoksalnie jednak w WZJG rzucenie palenia spowodować może zaostrzenie objawów i cięższy przebieg choroby. W kilku badaniach klinicznych udowodniono przeciwzapalne działanie nikotyny w WZJG. Decyzję w tym przypadku chorzy powinni podjąć indywidualnie, kierując się wyborem "mniejszego zła" i pamiętając przy tym, że palenie tytoniu negatywnie wpływa na wszystkie inne układy, np. oddechowy, nerwowy czy układ krążenia.

Należy również wspomnieć, że przyjmowane drogą wziewną kannabinoidy CBD i THC mogą łagodzić objawy choroby. Zalecaną metodą inhalacji jest waporyzacja, podczas której wdycha się samą parę (jak podczas inhalacji), bez toksycznych substancji smolistych.

• sterydy ogólne, np. Encorton, Metypred
• leki immunosupresyjne, np. azatiopryna, 6-merkaptopuryna, metotreksat, cyklosporyna
• leki biologiczne działające na cały organizm, np. adalimumab, infliximab

Depilacji laserowej nie powinno się wykonywać szczególnie podczas przyjmowania azatiopryny, która uwrażliwia na promieniowanie.

• Zamiast zwykłego papieru toaletowego warto używać wilgotnego w formie nasączonych chusteczek (np. Velvet) albo podmywać się po każdym wypróżnieniu łagodnym środkiem myjącym (np. specjalną pianką oczyszczającą Proktis-M albo płynem do higieny intymnej).
• Podrażnioną okolicę odbytu można smarować maściami łagodzącymi (np. Proktis-M, Linomag, Sudocrem) lub znieczulającymi z lidokainą (np. Lidoposterin na receptę lub Procto-Glyvenol bez recepty).
• Czopki o działaniu kojącym i nawilżającym błonę śluzową, przyspieszające proces gojenia, np. Anusir z kwasem hialuronowym lub UniGel Procto (bez recepty).
• Nasiadówki z kory dębu i/lub rumianku. Korę dębu należy gotować ok. 15 minut, potem odstawić ten odwar na kolejne 15, przecedzić i wlać do miski z bardzo ciepłą wodą - powinna mieć ok. 40 stopni, wtedy rozkurczy mięśnie zwieracza (co istotne przy leczeniu szczeliny) i uśmierzy ból (np. po wypróżnieniu). Warto dodać rumianek i szałwię - zaparzyć (dostępne w aptekach jako zioła sypane albo w torebkach jak herbata), zostawić na kilkanaście minut pod przykryciem i dolać do miski. Nasiadówka powinna trwać ok. 15 minut.
• Krążek/kółko poporodowe, czyli specjalna poduszka z dziurą - dzięki niej można uniknąć bólu podczas siedzenia, a proces gojenia jest ułatwiony.